Metaverse iş dünyası tarafından terk edilmiş gibi duruyor. Teknoloji gündeminde yer alan sorulardan biri de “Bir Metaverse vardı ne oldu?” sorusu… Metaverse’ü “öldü” ilan edenler olduğu gibi projenin henüz yolun başında olduğunu söyleyenler de var. Ama yarattığı ‘hype’ın artık ortada olmadığı bir gerçek.
Aslında Metaverse’ün fikir olarak 1982 yapımı kült film Tron ve 2003 yapımı video oyunu Second Life’tan doğduğunu ifade etmek mümkün. Adını ise ABD’li yazar Neal Stephenson’ın bilimkurgu romanı Snow Crash’te geçen ve “meta” (ötesi, öte) ile “universe” (evren) kelimelerinin birleştiği ifadeden almakta.
Bu gelecek tahayyülünden yola çıkan Metaverse’e Mark Zuckerberg o kadar inanıyordu ki trilyon dolarlık şirketinin adını 2021’de Meta olarak değiştirdi.
‘Huzur içinde uyu Metaverse’
Metaverse özetle bu heyecanlı öngörülerle doğdu. Wall Street yatırımcıları da teknoloji dünyası takıntısı da fikri satın alırken pandemi süreci ve kripto heyecanı da ilk etapta Metaverse fikrini güçlendirdi. Ancak Insider’da Ed Zitron’ın kaleme aldığı “RIP Metaverse” (Huzur içinde uyu Metaverse) başlıklı makalesinde de aktardığı üzere ürün için tutarlı bir vizyonun olmaması kaçınılmaz düşüşe yol açtı.
Bu düşüşte yapay zekadaki gelişmeler de etken olmuş olmalı… Teknoloji dünyasının yeni ‘next big thing’i (sıradaki büyük yeniliği) yapay zeka. Son zamanların parlayan yıldızı ise kendi “iPhone anını” yaşayan ChatGPT. Peki bu noktada Metaverse’e ne olacak?
Facebook Connect 2021’de Zuckerberg, hem şirketinin adının değiştiğini duyuruyor hem de heyecanla bu yeni dünyayı tanıtıyordu. Facebook Connect 2021’den hemen sonra Verge’e yaklaşık 5 bin kelimelik bir röportaj veren ve röportajda Metaverse’ün “internetin geniş, sürükleyici bir vizyonu” olarak aktarılmasından hemen sonra ciddi bir talep oluştu; Türkiye’de dahi pek çok insan Metaverse’ten arsa aldı! Metaverse’e ve getireceği yeniliklere ülke olarak geç kalmamamız gerektiği vurgulanıyordu ancak 2021 sonunda yaklaşık 10 milyar dolar zarar getiren Metaverse, Şubat 2023’te Zuckerberg’ün şirketin yönünü yapay zekaya doğru çevireceklerini açıklamasıyla yeni bir yola doğru gidiyor gibi…
‘Metaverse kışı’
Mashable Türkiye’ye konuşan SODİMER (Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi) Başkanı ve Metaverse Türkiye Platformu Kurucusu Prof. Dr. Levent Eraslan, gelinen noktada bazı faktörlerin etkili olduğunu dile getiriyor ve etkenleri şöyle sıralıyor:
Özellikle ABD’de büyük şirketin yatırımlarını askıya alması, buna dönük olarak personel çıkarması ve en önemlisi ortalama insanın yani son kullanıcının günlük hayatında kullanabileceği bir Metaverse platformunun oluşmaması.
Daha sonra “Bir uygulamanın kabulünde bilimsel olarak üç esas var” diyen Prof. Dr. Eraslan, “Toplumsal kabul, ekonomik kabul ve literal kabul. Bu üçü bir araya gelemedi. Tüm bunlara başlık olarak ‘Metaverse kışı mı Metaverse’ün ölümü mü?’ başlığı atılabilir. Ben bu süreci ‘Metaverse kışı’ olarak tarif ediyorum” sözleriyle durumu yorumluyor.
SODİMER Başkanı Prof. Dr. Eraslan’ın SODİMER Başkan Yardımcısı Dr. Tuğba Tulet Yılmaz ile birlikte kaleme aldığı “Metaverse kışı mı geliyor? Stratejiler ve yapılması gerekenler” başlıklı çalışmada şu tespit yapılmış:
“Ülkemiz henüz bu yeni dünyanın getireceği fırsatlara ulaşamadan Metaverse kavramının sadece sanal gerçeklik gözlükleriyle bağlandığımız ortamlara ya da Metaverse dünyasında arsa alım satım işlemlerine indirgenmesi kavramın kendisinden uzaklaşılmasına neden olmaktadır.”
Teknoloji yazarı ve NewsLabTurkey Strateji Geliştirme ve E-bülten Editörü Ahmet Alphan Sabancı ise gelinen noktayı “Tek cümleyle özetlemek gerekirse: ‘Hype’ bitti ve herkes başka şeylerle ilgilenmeye karar verdi” sözleriyle yorumluyor. “Metaverse ile ilgili alanlarda, özellikle de VR ve XR teknolojilerinde, gelişmeler ve yeni ürünler ortaya çıkmaya devam etse de Metaverse çatısı altında anlatılmaya çalışılan hikayenin cazibesini yitimesiyle birlikte bu kavramdan toplu bir uzaklaşma başladı” diyen Sabancı, “Bir ara ‘olağanüstü bir fikir’ olarak lanse edilen Metaverse’te işler neden yolunda gitmedi?” sorusuna ise şu yanıtı veriyor:
Aslında konuya gerçekten hakim olan insanlar bunun olağanüstü bir fikir olmadığını ve muhtemelen kısa sürecek bir akım olduğunu en başından söylüyordu. Çünkü ‘metaverse’ kavramı Neal Stephenson’ın distopik cyberpunk romanı Snow Crash’ten geliyor ve insanlar dünya gerçekten yaşanmaz bir hâlde olduğu için ‘metaverse’e mecbur kalıyorlar.
İnsanların evlerine kapandığı pandemi döneminde bu fikrin kulağa daha cazip geldiğinin altını çizen Sabancı, sorunun ortadan kalkmasıyla Metaverse’ün aslında bizler için o kadar da iyi bir gelecek vaadinde bulunmadığının görüldüğünü ifade ediyor.
Sabancı’nın vurguladığı bir başka nokta daha var. O da gereken teknolojik ve toplumsal altyapının mevcut olmadığı gerçeğinin görmezden gelindiği… Sabancı “O dönemde de günümüzde de VR ve XR donanımları hâlâ fazlasıyla kısıtlı imkanlara sahip ve kullanılması zor araçlar” diyor.
‘İşe yaraması bekleniyor…’
Prof. Dr. Eraslan da benzer bir görüşe sahip. “Teknolojinin olgunlaşması, günlük hayatı kolaylaştırması ve süreç içerisinde eğitim, sağlık ya da ekonomi gibi alanlarda işe yaraması bekleniyor” diyen Eraslan, Metaverse’ün çıkış serüveninden bu zamana kadar olan süreci “Erken deneme” olarak ifade ediyor. Metaverse’de şube açan bankalar, mağaza açan markalar olduğunun altını çizen Prof. Dr. Eraslan bunların kullanılmadığına vurgu yaparken şöyle ekliyor:
“Daha önce de belirttiğim üçlü kabul önemli. 6 numarada oturan Ayşe Teyze bunu kullanmıyorsa insanlar uzaklaşıyor. Şu an bu yaşanıyor. Ben tüm bunların ışığında Metaverse’ün derin bir kış uykusunda olduğunu söyleyebilirim birkaç yıl içerisinde tekrar karşımıza çıkacaktır.”
Yapay zeka Metaverse’ü nasıl etkileyecek?
Peki yapay zekada son günlerde yaşanan gelişmeler Metaverse için bir umut ışığı mı olacak yoksa YZ’nin pabucunu dama attığı Metaverse, YZ geliştikçe unutulacak mı?
Sabancı, “Metaverse etrafındaki ‘hype’ şu an tamamen YZ alanına kaymış durumda” diyor ve bu sebeple yatırımcının YZ’ye yöneldiğini vurguluyor. “Bunun sonucunda metaverse olarak adlandırdığımız teknolojileri üreten girişimlerin yatırım ve kaynak bulmakta zorlanması mümkün” diyen Sabancı “Söz konusu durum da Metaverse alanındaki gelişmelerin yavaşlamasına ve hatta durma noktasına gelmesine neden olabilir” şeklinde konuşuyor.
Prof. Dr. Eraslan ise yapay zeka tartışmalarının 60’larda başladığını, 20 yıllık bir kesintiden sonra Deep Blue-Garry Kasparov mücadelesiyle yeniden gündeme geldiğini anımsatıyor. “Şu anda da GPT-4 ile günlük hayata sirayet etti. Yani günün sonunda vatandaş bunu kullanacak” ifadesini kullanan Eraslan, “İnsanlar kullanmadığı şeye ilgi göstermiyor. İnsanlar kullanmayınca avatarların, dijital ikizlerin, yaratılan platformların bir anlamı kalmıyor. Lakin tüm bunlar da Metaverse’ün öldüğü anlamına gelmez” diye aktarıyor.
‘Bunlara parasını harcayan insanlar için üzülüyordum…’
Bir de işin yatırımcı noktası var. Hatırlarsanız Türkiye’de de pek çok yatırımcı Metaverse’e ilgi göstermiş hatta insanlar Metaverse’ten arsa almışlardı. Bu ilgi gündemde de kendisine yer bulurken o dönemde bu yatırımların barındırabileceği riskler de tartışılmıştı. Metaverse Türkiye Platformu Kurucusu Prof. Dr. Eraslan, “Yatırımcılar buraya yatırım yaptı ve şimdi koydukları paranın peşine düştüler. Arsa alma durumu çok erken bir dönemin olayıydı; ondan sonra insanlar milyonlarca liralık yatırımlar yaptı ama sonuç alamıyorlar şu anda. Ülkemizdeki Metaverse üreticileri ve şirketleri büyük sıkıntı yaşıyor” sözleriyle mevcut durumu özetlemekte.
Sabancı ise “Dürüst olmak gerekirse o haberleri okurken ve internette yazılanları takip ederken bir yandan bunlara parasını harcayan insanlar için üzülüyordum” diyor. Aynı dönemin trendleri olan NFT ve kripto varlıklara da atıfta bulunan Sabancı şöyle yorumluyor:
Bariz bir şekilde aynı dönemde NFT ve kripto paralarda olduğu gibi insanların teknoloji konusundaki yetersiz bilgilerini manipüle ederek bundan kâr elde etmeye çalışan ve maalesef bunda başarılı olan bir grubun eseri olarak görüyorum bütün bunları. Bu aşamada medyanın bunları haberleştirme şekli ve okuru bilgilendirmek yerine hype üzerinden prim yapma çabası da durumun daha da kötüleşmesine neden oldu.
Günceli kaçırma korkusu yani FOMO (İng. fear of missing out) söz konusu dönemde oldukça etkili olmuştu. “Yeni teknolojilerin giderek daha hızlı bir şekilde yayılıyor olması, insanların geride kalma korkusuyla hepsini yakalamaya çalışması ve hype dinamiklerinin de bu korkuları beslemek üzere tasarlanması yüzünden her yeni teknolojinin ortaya çıkışında buna tanık oluyoruz” diye Sabancı ‘hype’tan faydalananların altını çiziyor:
“Metaverse etrafındaki ‘hype’ teknoloji sektörünün kötü aktörlerinin de oraya toplanmasına neden oldu. Örneğin kripto sektörünün de dolandırıcılık ve boş vaatler gibi sorunlarının buraya taşınması (NFT ile arazi satmak gibi) her şeyin daha da hızlı bir şekilde kötüye gitmesine neden oldu.”
Zuckerberg vageçmiyor!
Ancak Mark Zuckerberg projesinin arkasında… Hem de Metaverse tüm zararına 2023’ün ilk çeyreğinde eklenen 4 milyar dolarlık yeni zarara rağmen. Zira Zuckerberg hâlâ bu ekosistemin bir geleceği olduğunu düşünüyor. Sabancı ise konuyu Meta’nın genel durumunu ele alarak değerlendiriyor. Zuckerberg’in Metaverse’ten vazgeçmeyişini “Büyük ihtimalle Zuckerberg kendisini buna mecbur hissediyor” sözleriyle yorumlayan Sabancı şunları aktarıyor:
Instagram ve WhatsApp hâlâ iyi gidiyor gibi görünse de Facebook ve geri kalan birçok projeleri aslında hiç iyi durumda değil ve artık yapacak bir şey bulmakta da zorlanıyorlar. Genel olarak sosyal medya platformlarının ve bunların temelindeki dijital reklam sektörünün de duraklamaya girmiş olması Zuckerberg’ün bir çıkış yolu aramasına neden oluyor.
Prof. Dr. Eraslan ise bu noktada “Metaverse’ün gelişimi nesnelerin interneti ve giyilebilir teknolojinin de gelişmesiyle paralel ilerleyecektir. İnsanlar ‘öte evren’i deneyimlemek istiyor ancak bunu koca koca gözlükler takarak yapmak istemiyor” ifadelerini kullanırken “Zuckerberg’ün de söylediği gibi bu iki-üç yılı nitelikli şekilde AR-GE’ye ayırmak ve burada net olarak ortaya bir şey koymak lazım” yorumunu yapıyor.
Diğer teknolojik gelişmelerin örneğin yapay zekadaki hızlı ilerlemenin de daha önce de sözü geçen teknolojik olgunluğa katkısı olacağının altını çizen Prof. Dr. Eraslan, Dr. Tuğba Tulet Yılmaz ile yaptıkları “Metaverse kışı mı geliyor? Stratejiler ve yapılması gerekenler” başlıklı çalışmada Metaverse’ün markalar tarafından sadece bir PR ürünü olarak görülmesinin yanlış olacağına vurgu yaparken Metaverse’ün 2030’a kadar 5 trilyon dolara varan değer üretme potansiyeline sahip olduğunu öne sürüyor.
Editörün notu: Metaverse’ün kaderini göründüğü üzere zaman belirleyecek. Sert görüşler Zuckerberg’ün Don Kişot benzeri bir saplantıyla peşine Metaverse’ün valileri olmaya hevesli bir sürü Sanço Panza taktığını söylüyor. Ciddi bir kesim ise geleceğin büyük oranda Metaverse ve türevleri ortamlarda şekilleneceğini öne sürmekte. Metaverse vizyonuyla istihdam edilmiş binlerce insanın işsiz kaldığı ve milyarlarca doların kaybedildiği bu ortamda ilk görüşü savunanlar şimdilik haklı gibi. Metaverse henüz ölmemiş olabilir ancak yaşamak da bu değil sanki!
